برخلاف اینکه سالانه ۱۵ میلیارد دلار در آمریکا خرج توسعه نقش مدیریت و رهبری در سازمانها می‌شود، هنوز در محیط‌های کاری رئیس‌های بد وجود دارند. یکی از مطالعات Life Meets Work نشان داده است که ۵۶ درصد از کارمندان آمریکا فکر می‌کنند رفتار مدیرشان مخرب است. یکی دیگر از مطالعاتی که توسط انجمن روانشناسی آمریکا انجام شد، نشان داد که از نظر ۷۵ درصد از آمریکایی‌ها «رئیسشان استرس‌آورترین عامل در روز کاری‌شان است». اما در روبرو شدن با رئیس بد باید چه کاری انجام داد؟
در یکی از تحقیقات شرکت گالوپ که اخیراً انجام شده، دریافته‌اند که از هر دو کارمند، یک نفر به خاطر «فرار از رفتارهای بد و مخرب مدیر، از کار استعفا داده است» [crp]
از طرفی، یکی دیگر از تحقیقات نشان داده کارمندانی که رئیس بد داشته، نسبت به کسانی که رئیس خوب داشته‌اند بیشتر در آن موقعیت شغلی می‌مانند و به کار خود ادامه می‌دهند. (به طور متوسط دو سال) اما چه چیز باعث می‌شود که رییس خوبی نداشته باشیم اما استعفا دادن هم برایمان سخت باشد؟
همانطور که گفتیم افراد وقتی مدیرشان را دوست ندارند بیشتر در آن کار باقی می‌مانند. این مسئله می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که در زیر به چندتا از رایج‌ترین آنها (که در طول حرفه آموزش و مشاوره سازمانی ۲۰ ساله‌ام شنیده‌ام) اشاره می‌کنم:
- انرژی آن که بخواهم به دنبال شغلی جدید بگردم را ندارم
- خیلی شغل/ همکاران/ مسیر رفت‌وآمد به محل کارم را دوست دارم
- واقعاً به حقوقم احتیاج دارم و نمی‌توانم مدتی بدون کار بمانم
- هیچ شغلی بهتر از این برایم پیدا نمی‌شود
- نمی‌خواهم از مزایای این شغل محروم شوم
- در این شرکت خیلی سرمایه‌گذاری کرده‌ام (وقت و انرژی گذاشته‌ام و اعتبار کسب کرده‌ام) و دیگر نمی‌توانم تمام مسیر را از اول در شرکتی جدید طی کنم
- این شغل حقوق خوبی دارد و ارزشش را ندارد که بخواهم از آن استعفا بدهم
- مهارت کافی برای پیدا کردن شغل جدید را ندارم
- به نظرم بالاخره یک روز اوضاع بهتر می‌شود
خیلی از بهانه‌های بالا به دیدگاه‌های روانی انسان بر می‌گردد. افرادی که شرایط پراضطراب را تحمل می‌کنند، اغلب از خستگی عاطفی رنج می‌برند و توان و انرژی کافی برای جستجوی شغل جدید را ندارند. آنها نمی‌توانند بدون داشتن موقعیتی جدید، کار فعلی را از دست بدهند. همچنین پیدا کردن موقعیت جدید برای فردی که احساس تهی بودن می‌کند بسیار سخت خواهند بود. خستگی عاطفی، توانایی فکر کردن به موقعیت‌های مثبت را از فرد می‌گیرد و باعث ناامیدی او می‌شود.
روبرو شدن با رئیس بد یکی دیگر از فرایندهای روانی است که باعث می‌شود دست کشیدن از موقعیت فعلی برای فرد سخت شود. همه ما وقتی برای به دست آوردن موضوعی سخت تلاش می‌کنیم، سعی می‌کنیم هر طور شده آن دستاورد را نگه داریم. در محیط کار، این موضوع می‌تواند موقعیت شغلی، حقوق، ارتقای درجه، روابط اجتماعی و هر مزیت دیگری باشد؛ مزایایی که در طول چند سال به دست آورده‌ایم و نمی‌خواهیم به‌راحتی از دستشان دهیم.
به علاوه، تحقیقات ثابت کرده‌اند وقتی افراد مشغول کارهای پراهمیت (از نظر خودشان) هستند، بیشتر حاضرند با شرایط بد کنار بیایند؛ به بیان دیگر، وقتی افراد با محیط کارشان پیوند عاطفی داشته باشند و محیط آنجا، همکاران و چیزهای دیگر برایشان مهم باشد، در آن شرکت می‌مانند؛ هرچند مدیرشان رفتار خوبی با آنها نداشته باشد.
بعضی از افراد هم همیشه امید دارند و مدام می گویند که همه‌چیز درست می‌شود. آنها همیشه منتظرند مدیر روزی رفتارش را تغییر دهد یا سازمان اقدامی در راستای حل این مشکل انجام دهد و اوضاع بهتر شود.
درست است که ماندن در محیط کار به نظر تصمیم عاقلانه‌تری می‌آید اما این کار با خطراتی همراه است. در یکی از تحقیقات سه هزار و ۱۲۲ کارمند مرد سوئدی را مورد بررسی قرار دادند و دریافتند احتمال ایست قلبی، سکته یا بیماری‌های قلبی دیگر در کسانی که برای مدیران بد کار می‌کنند، ۶۰ درصد بیشتر از افراد معمولی است.
تحقیقات دیگری که در آمریکا انجام شد، ثابت کرد افرادی که مدیر بد دارند بیشتر از دیگران در معرض استرس مزمن، افسردگی و اضطراب قرار دارند که همه این بیماری‌ها به نوبه خود سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و احتمال سرماخوردگی، سکته و حتی حمله قلبی را افزایش می‌دهد. تحقیقات نشان داده‌اند ۲۲ ماه طول می‌کشد تا فرد بتواند از لحاظ عاطفی و جسمی اثرات مخرب کار کردن با مدیر بد را فراموش کند. شاید استعفا دادن کمی ترسناک به نظر بیاید ولی کنار آمدن با مدیر مخرب اثراتی روی روان و جسمتان می‌گذارد که از آن هم ترسناک‌تر خواهد بود.
چطور روبرو شدن با رئیس بد را مدیریت کنیم؟
اخلاق‌های بد مدیرتان را جدی بگیرید. اگر به هر دلیلی نمی‌توانید فوراً محیط کار را ترک کنید، راه‌هایی هستند که می‌توانید با کمک آنها خطرات احتمالی کار کردن با مدیر مخرب را به حداقل برسانید. بعضی از استراتژی‌های خاص ارتباط مستقیمی با مدیرتان دارد و نمی‌توانید تغییرشان دهید. (مانند قلدری کردن، خودخواهی مدیر و غیره) اما بدون شک رویکردهای دیگری هم هستند که می‌توانید با استفاده از آنها شرایط به وجود آمده را کنترل کنید.
فیدبک دادن را فراموش کنید و به جای آن درخواست کنید
برای روبرو شدن با رئیس بد گاهی بهتر است با مدیرتان صحبت کنید و از او بپرسید قضیه چیست. به احتمال زیاد، این نوع مدیران دوست ندارند درموردشان نظر بدهید و از فیدبک گرفتن (بخصوص درباره مشکلات و ضعف‌هایشان) خوششان نمی‌آید. بنابراین سعی کنید مستقیماً سر اصل مطلب بروید و درخواستی که از آنها دارید را بیان کنید. خیلی راحت درمورد مسائلی که آزارتان می‌دهد صحبت کنید و بگویید که دوست دارید مشکلات حل شوند چون به این کار احتیاج دارید و نمی‌خواهید از آنجا بروید.
منطق خود را برایش توضیح دهید و سعی کنید به او بفهمانید که درخواستتان چقدر به نفع سازمان است. حواستان باشد صحبتتان خیلی طولانی نشود. همچنین باید این کار را زمانی انجام دهید که مدیرتان آرامش داردو بداخلاق و عصبی نیست. از قبل خودتان را برای این صحبت کوتاه آماده کنید، تمرین کنید و واکنش‌های متقابل رئیس خود را پیش‌بینی کنید تا بتوانید همان لحظه جواب مناسبی به او بدهید.
از شبکه حامیان خود استفاده کنید
وقتی با چنین موقعیتی روبه‌رو هستید، داشتن شبکه‌ای از حامیان اهمیت زیادی دارد. دوستان و افرادی که با شما موافق هستند و تشویقتان می‌کنند را دور خود جمع کنید و خارج از محل کار با آنها قرار بگذارید، معاشرت کنید و سعی کنید به کمک آنها از استرس محل کار خود کم کنید. همچنین با یک مربی، درمانگر یا متخصص آموزش دیده مشورت کنید و از او کمک بگیرید.
فعالیت فیزیکی داشته باشید و خوب بخوابید
حواستان به شرایط جسمی و روحی‌تان باشد. هنگام روبرو شدن با رئیس بد اگر می‌توانید برای مدتی از کار مرخصی بگیرید و به فعالیت‌هایی بپردازید که باعث لذت و شادی‌تان می‌شود. ریلکسیشن، یوگا و مدیتیشن می‌تواند در این شرایط به شما کمک کند. همچنین می‌توانید مدام با خودتان صحبت کنید و به خودتان یادآوری کنید که اشتباه از شما نیست. یادتان باشد؛ شما نمی‌توانید رفتار رئیستان را کنترل کنید ولی می‌توانید واکنشی که خودتان نسبت به او دارید را تغییر دهید. وقتی این را مرتب به خودتان گوشزد کنید، حس مثبتی می‌گیرید و می‌توانید رفتار بد او را خنثی کنید.
فرصت‌های شغلی داخل سازمان را جستجو کنید
به جز استعفا دادن راه دیگری هم برای رهایی از دست مدیر بداخلاقتان وجود دارد. به دنبال فرصت‌های شغلی داخل سازمان بگردید. مدیران و کارمندان بخش‌ها یا واحدهای دیگر شرکت را ملاقات کنید و ببینید در کدام واحد مهارت‌های شغلی شما به کار می‌آید. سپس کارهای لازم را برای انتقال به آن واحد انجام دهید. این‌گونه شغلتان را رها نکرده‌اید و در عین حال مجبور نیستید با یک مدیر بد و مخرب کار کنید.
با منابع انسانی مشورت کنید
قبل از اینکه با مدیر حرف بزنید، به واحد منابع انسانی سازمان بروید و درمورد مدیرتان در سازمان تحقیق کنید. شکایات کارمندان را در آنجا جستجو کنید و ببینید کسی با شما موافق است یا خیر؛ با آنها درمورد مشکلاتی که با رئیستان دارید صحبت کنید و اقداماتی که برای برطرف کردن آن موضوع انجام داده‌اید را بگویید.
شاید افراد دیگری هم در شرایط مشابه با شما قرار داشته باشند که توانسته‌اند مشکلشان را حل کنند. کارمندان بخش منابع انسانی همیشه راه‌حل‌هایی دارند که شما ممکن است حتی به فکرتان هم خطور نکرده باشد.
بدانید چه زمان وقت رفتن است
بپذیرید که گاهی رفتن بهترین راه‌حل است. همیشه نشانه‌های روشنی هستند که به شما می‌گویند دیگر وقت آن رسیده که دست از این کار بکشید و به دنبال شغلی جدید بگردید. اگر هر روز صبح از رفتن به محل کار می‌ترسید، اگر از لحاظ جسمی یا روانی محیط کار برایتان ناامن شده، اگر بیشتر از اینکه به کارتان فکر کنید به مدیرتان فکر می‌کنید، اگر استرس ناشی از کار روی زندگی شخصی‌تان تأثیر گذاشته یا اعتمادبه‌نفستان کمتر شده است؛ باید بگویم زمانش رسیده تا شغلتان را رها کنید. امیدهای واهی را کنار بگذارید. اوضاع قرار نیست بهتر شود. به جمله «انشاالله درست می‌شود» اکتفا نکنید، بر ترستان غلبه کنید و از آنجا بیرون بیایید.
وقتی برای روبرو شدن با رئیس بد تصمیم به استعفا گرفتید، باید یاد بگیرید که این کار را خیلی حرفه‌ای، باوقار و خوشایند انجام دهید. شاید دلتان بخواهد با عصبانیت و سخنان سرزنش‌آمیز به مدیرتان بگویید می‌خواهید استعفا دهید ولی این کار هیچ فایده‌ای ندارد و در عین حال باعث می‌شود تمام پل‌های پشت سرتان خراب شود.
راه حل آخر؛ چطور برای روبرو شدن با رئیس بد استعفا دهیم؟
در زیر چند نکته در مورد نحوه استعفا دادن در چنین شرایطی را آورده‌ایم:
به دنبال یافتن شغل جدیدی باشید: فرصت‌ها از آسمان برایتان نمی‌ریزند. اگر می‌خواهید بعد از استعفا شغل بهتری پیدا کنید باید برنامه‌ای برای این کار داشته باشید و شروع به جستجو کنید.
به آنها زمان دهید تا برای شما جایگزین پیدا کنند: از زمانی که درخواست استعفا می‌دهید، تا زمانی که شرکت را ترک می‌کنید معمولاً باید کمی مهلت وجود داشته باشد تا شرکت کسی را جایگزین شما کند. زمان لازم برای اکثر صنایع دو هفته است. اگر دوست داشتید می‌توانید کمی بیشتر به آنها زمان دهید ولی کمتر از دو هفته اصلاً عادلانه نیست. یک نامه استعفای مؤدبانه برای مدیرتان بنویسید و علاوه بر آن، شخصاً به او اعلام کنید که قصد رفتن دارید. فراموش نکنید که نامه استعفای کارمند در بخش پرونده کارمندان بایگانی می‌شود و هر زمان که شخصی بخواهد درمورد شما تحقیق کند، مدیر می‌تواند نامه را به او نشان دهد. بنابراین نامه را حرفه‌ای و رسمی بنویسید.
برای انجام وظایف نیمه‌تمام‌تان برنامه‌ریزی کنید: برنامه‌هایی که قبل از جابجایی دارید را به وضوح بیان کنید. در یک جدول زمانی کارهایی که قبل از ترک سازمان می‌خواهید انجام دهید را مشخص کنید. اگر می‌خواهید پروژه‌های در دست اقدام را تمام کنید، این مسئله را به آنها بگویید و به قولتان عمل کنید. سعی کنید بیش از توانتان قول ندهید ولی در عین حال آنها را با حجمی از کارهای نیمه تمام (که قرار بوده شما انجام دهید) تنها نگذارید. در آخر، رئیس و کارمندان دیگر را در جریان کامل پروژه‌ها بگذارید تا بدانند در غیاب شما چطور آن هار ا پیش ببرند.
آمادگی اخراج شدن را داشته باشید: اگر مدیرتان بیش از حد بداخلاق باشد، احتمال آن وجود دارد که به محض درخواست استعفا از کوره در برود و خودش شما را اخراج کند. قبل از اینکه درخواست استعفا بدهید، وسایل شخصی، اطلاعات تماس، اسناد مهم و تقدیرنامه‌هایتان را جمع‌آوری کنید تا درصورت عصبانی شدن رئیس وسایلتان داخل دفتر جا نماند. علاوه بر این، حواستان باشد تمام دارایی‌ها و املاک مربوط به سازمان را به آنها برگردانید و موقع پس دادن اشیاء رسیدی از آنها دریافت کنید که ثابت می‌کند شما همه متعلقات شرکت را به آنها پس داده‌اید. در اینطور مواقع اوضاع به اندازه کافی بد است؛ حالا فکر کنید در این اوضاع شلوغ یک نفر بخواهد به شما تهمت دزدی هم بزند!
پشت سر رئیستان حرف نزنید: وقتی برای مصاحبه کاری به شرکت‌های دیگر می‌روید، پشت سر رئیس سابقتان بد نگویید. کارفرمای جدید نه شما را می‌شناسد و نه مدیر سابقتان را؛ او نمی‌داند حق با کیست و تنها چیزی که می‌بیند، یک کارمند ناراضی است که مدام شکایت می‌کند. بنابراین بدگویی شما روی ذهنش اثر منفی می‌گذارد.
هیچوقت یادتان نرود؛ استعفا دادن هیچ عیبی ندارد، حتی ممکن است که این کار بتواند تمام آینده شغلی و شخصی شما را تغییر دهد و سرنوشتتان را متفاوت‌تر رقم بزند.
