ارزیابی روشی است که ما را از بازخورد واقعی دیگران نسبت به خودمان آگاه می‌کند. شاید شما هم جز آن دسته از افرادی باشید که دوست دارند بازخورد دوستان، همکاران و البته مدیران را درباره خودشان بدانند و از این طریق به نقاط ضعف و قوت خود پی ببرند. در محیط کار، مدیران و همکاران دیدگاه بهتر و واقع‌گرایانه‌تری نسبت به رفتار ما دارند؛ به همین دلیل می‌توان از آنها برای ارزیابی عملکرد خود کمک گرفت. یکی از روش‌هایی که در این زمینه بسیار مفید است، ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه است. بیشتر سازمان‌ها در استفاده از این روش با مشکل خاصی مواجه نمی‌شوند؛ با‌این‌حال برخی افراد این روش را چندان ساده تلقی نمی‌کنند. سازمان‌هایی که درک درستی از ارزیابی ۳۶۰ درجه ندارند، در معرفی و استفاده از این روش ضعیف عمل می‌کنند. این درحالی است که با اجرای صحیح این رویکرد، می‌توان از مزایا و فواید آن بهره برد. در ادامه به معرفی ارزیابی ۳۶۰ درجه، ابزار و نرم‌افزارهای ارزیابی، همچنین مزایا و معایب آن می‌پردازیم.
ارزیابی ۳۶۰ درجه چیست؟
سازمان‌های موفق از ارزیابی کمک می‌گیرند و کارکنان خود را به سمت موفقیت مستمر هدایت می‌کنند. در این راستا، سازمان‌ها از ارزیابی ۳۶۰ درجه کمک می‌گیرند. این ارزیابی، روش و ابزاری است که فرصتی را برای کارکنان فراهم می‌کند تا بتوانند بازخورد عملکردشان را از سرپرست یا مدیر، همکاران، سایر کارکنان و مشتریان دریافت کنند. شما برای ارزیابی خودتان هم می‌توانید از ابزار ارزیابی ۳۶۰ درجه استفاده کنید.
ارزیابی ۳۶۰ درجه، به شما اجازه می‌دهد متوجه بازخورد دیگران درباره عملکردتان به عنوان کارمند یا همکار شوید. این روش، بازخوردهایی را فراهم می‌کند که اساس آنها رفتارهایی است که دیگران می‌بینند، اما خود فرد ارزیابی شونده متوجه آنها نیست.
این ارزیابی سبب افزایش آگاهی درباره مهارت‌ها و رفتارها در سازمان جهت انجام امور، رسیدن به اهداف و زنده نگه‌داشتن ارزش‌ها می‌شود.
افراد ارزیاب یا فرد ارائه‌دهنده بازخورد، معمولا در یک فرایند مشترک توسط سازمان و کارکنان انتخاب می‌شود. این افراد کسانی هستند که به طور منظم با فرد دریافت‌کننده بازخورد در تماس هستند.
هدف ارزیابی ۳۶۰ درجه، شناساندن نقاط ضعف و قوت به افراد و آگاهی رسانی درباره جنبه‌هایی از کار است که به پیشرفت بیشتری نیاز دارد.
سازمان‌ها در مواجه با ارزیابی ۳۶۰ درجه با سوالات زیر مواجه می‌شوند:
- چگونه ابزار ارزیابی را انتخاب و آن را عملی کنیم؟
- چگونه و با چه معیارهایی ارزیاب‌ها را انتخاب کنیم؟
- از نتایج بازخوردها چه استفاده‌ای کنیم؟
- چگونه ارزیابی را نقد و بررسی کنیم؟
- چگونه فرایندهای بازخورد را برای تبدیل به سیستم مدیریت عملکرد بزرگتر، ادغام و مدیریت کنیم؟
سازمان‌ها به چه دلایلی ارزیابی ۳۶۰ درجه را اجرا می‌کنند؟
بعضی شرکت‌ها از ارزیابی ۳۶۰ درجه به اشتباه و به طور مثال فقط برای دنبال کردن به‌روزترین روش‌های مدیریتی استفاده می‌کنند. اجرای این رویکرد با قصد و هدف اشتباه، باعث ایجاد خسارت در سازمان می‌شود.
دلایل زیادی برای اجرای ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه در سازمان‌ها وجود دارد؛ که در اینجا به بعضی از اصلی‌ترین دلایل اشاره می‌کنیم:
۱. افزایش خودآگاهی
برای اینکه متوجه دیدگاه دیگران نسبت به خودمان شویم، به بیش از یک دیدگاه نیاز داریم. با اجرای ارزیابی ۳۶۰ درجه، از بعضی رفتارهایمان که خودمان نسبت به آنها آگاه نیستیم باخبر می‌شویم.
۲. افزایش رشد شخصی
با آگاه شدن از تاثیر رفتارهایمان بر دیگران، متوجه می‌شویم که چه کاری را باید بیشتر، کمتر یا به طور متفاوت انجام دهیم، تا به بیشترین سطح توانایی خود دست پیدا کنیم.
۳. بهبود اثربخشی سازمانی
این رویکرد، روی بعضی مهارت‌ها و شایستگی‌های مرتبط با عملکرد کاری تمرکز می‌کند. استفاده از اطلاعات به دست آمده در راستای رسیدن به اهداف، بسیار مفید است.
۴. ایجاد اعتماد و اطمینان به یکدیگر
زمانی که از ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه، نه برای استخدام و اخراج کارکنان، بلکه برای پیشرفت استفاده شود، اعتماد کارکنان به مدیران و بالعکس، افزایش پیدا می‌کند.
۵. افزایش ارتباط بین سازمانی
ارزیابی ۳۶۰ درجه، به طرز منحصر به فردی مهارت‌های نرم را ارزیابی می‌کند. علاوه بر مهارت‌های فنی و تخصصی مربوط به هر رشته، نوع دیگری از مهارت‌ها وجود دارد که برای پیشرفت در هر کاری از جمله کار در حوزه فناوری ضروری است. به این مهارت‌ها، مهارت‌های نرم گفته می‌شود. یکی از مهم‌ترین مهارت‌های نرم، ارتباطات است. مدیران، معمولا ارتباط موثری با کارکنان خود برقرار نمی‌کنند. با آگاهی از رفتارهای میان فردی، نتایج بازخوردها به مدیران کمک می‌کند متوجه شوند به چه فاکتورهایی برای برقراری ارتباط موثر با کارکنان خود نیاز دارند.
۶. شفاف‌سازی انتظارات مدیریتی و نظارتی
با توجه به نتایج این رویکرد، مدیران معمولا انتظارات، اهداف و سیستم‌های پاسخگویی را مشخص می‌کنند.
۷. ایجاد تغییرات فردی و گروهی
شما نمی‌توانید خودتان را تغییر دهید، مگر اینکه بدانید چه چیزی را باید به طور متفاوت انجام دهید. ارزیابی ۳۶۰ درجه، اولین قدم برای درک آن چیزی است که نیاز به تغییر دارد.
ارزیابی ۳۶۰ درجه چه ویژگی‌هایی دارد؟
این ارزیابی، ویژگی‌هایی دارد که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
ارائه گزارش جامع: ارزیابی ۳۶۰ درجه، گزارشی شامل معیارهای مختلف، نمودار دایره‌ای، نمودار خطی و نمودار میله‌ای ارائه می‌کند، تا به کمک آن بتوان بازخوردها را ارزیابی کرد.
پرسشنامه‌ی خودکار: یکی از ابزارهای لازم برای ارزیابی ۳۶۰ درجه، پرسشنامه‌های خودکار است، که به وسیله آن می‌توان به ارزیابی بازخوردها پرداخت.
الگوهای معتبر: نرم‌افزارهای ارزیابی ۳۶۰ درجه، باید قابلیت این را داشته باشند که طیفی از الگوها را فراهم و از این طریق به شکل‌گیری پرسشنامه کمک کنند. مهم‌تر از همه این است که الگوها، حاوی سوالات مرتبط باشند.
قابلیت شخصی‌سازی: شما می‌توانید پرسشنامه را با توجه به نیازها و علایق کارکنان خود شخصی‌سازی کنید.
قابلیت اعتماد: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ارزیابی ۳۶۰ درجه، قابل اعتماد بودن آن است. این ارزیابی به صورت ناشناس انجام می‌شود و افراد می‌توانند بدون ذکر نام خود، به ارزیابی دیگران بپردازند.
بهترین ابزار و نرم‌افزارهای ارزیابی ۳۶۰ درجه کدامند؟
برای انجام ارزیابی ۳۶۰ درجه، می‌توان از نرم‌افزارهای مختلفی استفاده کرد، که ما در اینجا به ۱۰ مورد از بهترین نرم‌افزارها اشاره می‌کنیم:
- SurveySparrow
- SurveyMonkey
- Typeform
- SurveyGizmo
- SpiderGap
- Qualtrics
- CultureAmp
- Reviewsnap
- 15Five
- Trakstar
چرا سازمان‌ها از ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه استفاده می‌کنند؟
از زمانی که ابرشرکت‌های چند ملیتی (MNCs) با موفقیت ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه را اجرا کرده‌اند، سازمان‌های بیشتری برای اجرای این رویکرد ترغیب شده‌اند. امکان اجرای این ارزیابی به صورت آنلاین، سهولت و کارایی بالا، از جمله مهم‌ترین دلایل اجرای ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه توسط سازمان‌ها، برای مهیاکردن بازخوردها است.
این ارزیابی که یک روش بسیار موثر است، در کنار مزایا، معایبی هم به همراه دارد. در ادامه به بررسی مزایا و معایب ارزیابی ۳۶۰ درجه می‌پردازیم:
مزایای ارزیابی ۳۶۰ درجه چیست؟
۱. ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه، بازخوردها را از دیدگاه‌های مختلف فراهم می‌کند
این ارزیابی، با مشارکت مدیران، سرپرستان، کارکنان و همکاران انجام می‌شود. این امر به این دلیل مفید است که کارکنان می‌توانند با همکاران مختلف خود در تماس باشند و از نظرات آنها استفاده کنند. این بازخوردها فقط از سمت سرپرستان نیست، بلکه از طرف همکاران و کارکنان دیگر هم است که با شما رابطه صمیمانه‌تری دارند و بهتر شما را می‌شناسند. بازخورد گرفتن از منابع و افراد مختلف، به شما اجازه دستیابی به ارزیابی متعادل را می‌دهد.
۲. فرصت‌های رشد و پیشرفت را مشخص می‌کند
پیشرفت و رشد شخصی، دو عامل مهم در رسیدن به موفقیت شغلی هستند. به کمک ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه، می‌توانید مهارت‌های خود را بهبود دهید و برای رسیدن به رشد و پیشرفت بیشتر، به برطرف کردن نقاط ضعفتان بپردازید. این رویکرد، به محقق کردن اهداف شغلی کمک می‌کند.
۳. ارزیابی ۳۶۰ درجه روی شایستگی‌ها تمرکز می‌کند
ارزیابی‌ها و بازخوردها، به شما کمک می‌کنند متوجه شوید نقش شما چه کمکی به سازمان می‌کند و چگونه می‌توانید همکاری بهتر و موثرتری با سازمان داشته باشید. ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه روی شایستگی‌های فردی که معیار رفتار و ارتباط بین سازمانی هستند، تمرکز می‌کند.
۴. فراهم کردن خودارزیابی برای سازمان‌ها
به کمک ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه، سازمان‌ها می‌توانند به توانایی‌ها، شکاف‌های آموزشی و مدیریتی پی ببرند و ارزیابی کنند که آیا به اهداف و ارزش‌هایشان عمل کرده‌اند یا نه.
سایر مزایای ارزیابی ۳۶۰ درجه عبارتند از:
- رشد و تقویت کار و مسئولیت گروهی
- آشکار کردن مشکلات رویه‌ای که مانع از پیشرفت کارکنان می‌شود.
- آشکار کردن پتانسیل‌ها و توانایی‌های افراد
- کاهش سوگیری و جانبداری از سوی ارزیاب
- فراهم کردن بازخوردهای سازنده برای پیشرفت کارکنان
- کمک به ایجاد رابطه گروهی صمیمانه‌تر و موثرتر
معایب ارزیابی ۳۶۰ درجه چیست؟
۱. ارزیابی ۳۶۰ درجه، یک ارزیابی کاملا صادقانه نیست
ممکن است افراد در پر کردن فرم ارزیابی بعضی از افراد، صداقت کافی نداشته باشند، یا ممکن است از اینکه با ارزیابی، به احساسات دیگران آسیب بزنند بترسند. همچنین ممکن است بعضی افراد به دنبال انتقام‌جویی باشند و در ارزیابی، به افراد امتیازی بدهند که کمتر از لیاقت واقعی آنها است. به همین دلیل این شیوه ارزیابی چندان قابل اعتماد نیست.
۲. این رویکرد زمانبر است
این امر به این بستگی دارد که ارزیابی، چه موضوعاتی را دربرگرفته است. به طور مثال ممکن است از شما خواسته شود همکار یا مدیر خود را ارزیابی کنید. شما فقط از طریق پر کردن فرم ارزیابی نمی‌توانید بازخورد واقعی را فراهم کنید.
دادن بازخورد مستقیم به افراد هم بسیار زمانبر است. در بازخورد مستقیم باید به فردی که مورد ارزیابی قرار گرفته نقاط قوت، نقاط ضعف و چگونگی بهبود و برطرف کردن ضعف‌ها را توضیح دهید. گاهی اوقات ممکن است فردی که مورد ارزیابی قرار گرفته، با نتایج ارزیابی شما موافق نباشد؛ که این امر می‌تواند منجر به بعضی مشکلات شود.
۳. درصورت اجرای نادرست و غیر متفکرانه منجر به واکنش منفی از سوی کارکنان می‌شود
اجرای نادرست و بدون فکر ارزیابی ۳۶۰ درجه با واکنش‌های منفی نظیر ترس، خشم و عصبانیت، و ناامیدی از سوی کارکنان همراه خواهد بود.
۴. تمرکز زیاد بر نقاط ضعف
این رویکرد، ممکن است به جای تمرکز روی نقاط قوت، بر نقاط ضعف تمرکز کند که این امر می‌تواند باعث سست و دلسرد شدن کارکنان شود.
سایر معایب ارزیابی ۳۶۰ عبارتند از:
- این رویکرد، اطلاعات زیادی را در اختیار افرادی که مورد ارزیابی قرار می‌گیرند قرار نمی‌دهد؛ چرا که ارزیابی به صورت بی‌نام انجام می‌شود و فردی که مورد ارزیابی قرار گرفته نمی‌تواند سوالات خود را از ارزیاب بپرسد.
- این ارزیابی از طرف ارزیاب‌های بی‌تجربه انجام می‌شود و بازخوردها، چندان تخصصی نیستند.
- به جمع‌آوری اطلاعات در سطح وسیع نیاز دارد، که این امر هم می‌تواند زمانبر باشد.
نکته پایانی
قبل از اجرای ارزیابی عملکرد ۳۶۰ درجه، تمام جوانب را بسنجید، از اشتباهات دیگران درس بگیرید و آمادگی سازمان را برای اجرای این رویکرد بسنجید. این رویکرد را به درستی اجرا کنید، تا بتوانید از مزایای آن بهره ببرید.
