کرونا چطور به کسب و کار ما آسیب می‌زند؟

با شیوع گسترده ویروس کرونا در سطح جهان، بررسی‌‌های متفاوتی برای ارزیابی تاثیر کرونا بر کسب و کارها انجام شده است که در ادامه این مقاله مصطفی مقدم تحلیل‌گر ارشد کسب و کار شرکت مشاوره مدیریت همرو هم به بررسی این موضوع پرداخته که کرونا چطور به کسب‌وکارها آسیب می‌زند؟

هشتم فروردین خانم Kristalina Georgieva مدیر صندوق بین المللی پول در گفتگویی با اکونومیک تایمز اعلام کرد همه‌گیری ویروسی کرونا بدون تردید کل دنیا را وارد یک رکود اقتصادی کرده است. این رکود می‌تواند در سطح یا حتی بدتر از رکود اقتصادی سال ۲۰۰۸-۲۰۰۹ باشد.

به طور سنتی در شرایط رکود کاهش بهره بانکی جهت تشویق مردم و کسب و کارها به دریافت وام از سیاست‌هایی است که همواره کشورها در اولویت قرار می‌دهند. مشکل این بحران به نسبت بحران‌های قبلی نظیر رکود سال های ۲۰۰۸-۲۰۰۹ این است که در عین نیاز به سرعت دادن به چرخه خرید کالا و خدمات لازم است مردم نیز در خانه بمانند. این از جمله پیچیدگی هایی است که این بحران به نسبت بحران‌های اقتصادی قبلی دارد.

آقای Paul Krugman برنده نوبل اقتصاد در مصاحبه‌ای با Vox پیچیدگی تاثیر کرونا بر کسب و کارها و تجارت و این رکود را به نسبت موارد مشابه ترکیب رکود اقتصادی و فجایع طبیعی نظیر سیل و زلزله می‌داند. از دیگر نکات اثرگذار بر کسب و کارها، اثرگذاری این بیماری حتی پس از اتمام موج فعلی است. 

مطالعات شرکت Bain & Company به عنوان یکی از سه شرکت بزرگ مشاوره و مدیریت در دنیا نشان می‌دهد همه‌گیری ویروس کرونا بیشترین آسیب را به بخش زنجیره تامین زده است. اما این آسیب منحصر به زنجیره تامین نیست. آژانس مدیریت حمایت از کسب و کارهای خرد آمریکا (SBA) در متنی که در وب‌سایت خود منتشر کرده، هشت آسیب را برای کسب‌وکارها شناسایی کرده است. این 8 آسیب نشان از تاثیر کرونا بر کسب و کارها دارد.

چالش دسترسی به سرمایه

اولین آسیب و تاثیر کرونا بر کسب و کارها، محدودیت دسترسی به سرمایه است. در شرایط فعلی بخشی از نقدینگی شرکت‌ها به دلیل عدم فروش محصولات یا خدمات به نسبت قبل کاهش پیدا می‌کند. از سوی دیگر شرایط نامتعادل در بورس‌های جهانی و همچنین نگرانی‌های سرمایه گذاران از این شرایط باعث خواهد شد شرکت‌ها در دسترسی به سرمایه از این دو طریق نیز دچار مشکل شوند.

تعطیلی یا کاهش فعالیت‌های بانکی نیز یکی از مهم‌ترین کانال‌های تامین مالی را برای کسب‌وکارها متوقف می‌کند. در این راستا عمده کشورها در بسته‌های حمایتی خود مبالغ قابل توجهی از جهت کمک به کسب‌وکارها اختصاص داده‌اند. به عنوان مثال آلمان یک بسته ۵۵۰ میلیارد دلاری جهت حمایت از کسب و کارهای کوچک و بزرگ تهیه کرده و وزیر اقتصاد این کشور در مصاحبه‌ای اعلام کرده است حمایت از کسب و کارها محدود به این بودجه نیست و هر چقدر لازم باشد به جهت رونق اقتصاد به کشور تزریق خواهد شد (لینک).

امانوئل مکرون فرانسه نیز گفته است هیچ شرکتی فارغ از اندازه و حجم مبادلات مالی به دلیل کرونا تعطیل نخواهد و هر میزان نقدینگی که لازم باشد به این شرکت‌ها پرداخت خواهد شد. (لینک)

چالش‌های منابع انسانی

موضوع دوم سرمایه‌های انسانی است. دورکاری یا اعمال برخی محدودیت‌ها در شرایط فعلی سبب خواهد شد بهره‌وری کارها تا حدی کاهش یابد. از سوی دیگر برخی شرکت‌ها به دلیل نوع خدمات یا محصولات خود مجبور به تعطیلی کامل شده‌اند و در این شرایط برخی از نیروهای خود را نیز تعدیل کرده یا خواهند کرد.

به این موضوع از نگاه نیروهای انسانی شرکت نیز می‌توان نگاه کرد. شاید اولین نگرانی کارکنان در شرایط فعلی نگرانی از همه‌گیری ویروس و بیماری برای خود و اعضای خانواده باشد.

مسئله دوم نگرانی پرسنل از تعدیل و شرایط اقتصادی می‌تواند سبب کاهش بهره‌وری پرسنل شود. همچنین در شرایط فعلی هزینه‌های احتمالی درمان نیز می‌تواند سبب ایجاد نگرانی شود. این هزینه‌ها به دو شکل بروز می‌کند. بخش اول هزینه‌های مستقیم درمان است که البته بخش قابل توجه آن توسط دولت پوشش داده خواهد شد، اما بخش دوم آن دوری فرد از شرایط کار، کاهش درآمد احتمالی یا از دست دادن شغل است. این موضوع خصوصا در رابطه با نیروهای روزمزد، پاره وقت و یا نیروهای پروژه‌ای اثرگذارتر است.

در یک نظرسنجی که در خصوص نگرانی‌های افراد در خصوص اثر کرونا در آمریکا توسط شرکت مکنزی برگزار شده است، ۷۰ درصد پاسخ‌دهندگان از عدم اطلاع خود از مدت زمان شرایط قرنطینه خیلی نگران یا به شدت نگران بوده‌اند. نگرانی از وضعیت سلامت عمومی کشور و آسیب اقتصاد از این وضعیت نیز در مرحله بعد قرار گرفته است.

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (CDC) در کنار WHO یکی از معتبرترین مراکز سنجش و کنترل بیماری در دنیا است. مدیر این مرکز در مصاحبه‌ای اثرات بیماری کرونا در سلامت عمومی کشورها را تا ۲۴ ماه آینده قطعی می‌داند.

دکتر Robert Redfield در این مصاحبه موج فعلی کرونا در جهان را تا خرداد یا تیر قطعی می‌داند و معتقد است حتی اتمام این موج نشانه‌ای از اتمام اثرات بیماری نیست و در پاییز یا زمستان موج دوم این اپیدمی آغاز خواهد شد (لینک).

این مسئله نشان می‌دهد شرکت‌ها در برنامه‌ریزی‌های خود خصوصا در حوزه منابع انسانی لازم است به یک برنامه میان مدت فکر کنند.

چالش زنجیره تامین

همچنان که گفته شد مهمترین اثر کرونا بر کسب و کار ها اثرگذاری بر زنجیره تامین است. این موضوع در رابطه با شرکت‌های بزرگ با روابط بین‌الملل اثرگذاری بیشتری دارد.

تامین مواد اولیه خصوصا از چین، مسئله کشتی و حمل نقل برای شرکت‌های صادرکننده و همچین تسویه حساب تجارت‌های بین‌المللی با توجه به تعطیلی یا کاهش فعالیت بانک‌ها و صرافی‌ها از نکاتی است که در خصوص زنجیره تامین اثرگذار است. به عنوان مثال یکی از دلایلی که در حال حاضر برخی کارشناسان در خصوص افزایش قیمت ارز بیان کرده‌اند، عدم ارتباط با برخی صرافی‌ها در بازار امارات و چین بیان شده است. این مسئله امکان ورود ارز به کشور را محدود کرده و سایر کانال‌های ارزی نیز به نیاز کشور پاسخگو نیستند و لذا قیمت ارز افزایش یافته است.

مطالعات شرکت Bain & company در خصوص چین در دوران قرنطینه نشان می‌دهد اثرات منفی ناشی از زنجیره تامین به همراه کاهش تقاضا، بیشترین اثر خود را بر حمل‌ونقل ترانزیتی داشته است، در سمت مقابل حداقل تاثیر زنجیره تامین در کنار افزایش تقاضا در پیک‌های خدمات شهری بوده است. 

افزایش هزینه‌های نظافتی و ارائه خدمات مراقبتی

افزایش هزینه‌های نظافتی و ارائه خدمات مراقبتی از دیگر آثار کرونا بر کسب‌وکارها است که سبب خواهد شد هزینه‌های شرکت‌ها افزایش یابد. تا قبل انجام خدمات نظافتی مثل تمیز کردن محل‌های تردد میزهای کاری و… به دفعات محدودی در هفته صورت می‌پذیرفت.

اما براساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی لازم است افراد دائما محل‌های تردد، میزهای کاری و… را به دفعات در روز با مواد ضدعفونی کننده تمیز کنند. این هزینه‌ها شاید برای شرکت‌های کوچک با تعداد محدودی کارمند قابل صرف نظر کردن باشد لکن در شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگی نظیر بانک‌ها، سرویس‌های خدمات حمل‌ونقل یا شرکت‌های بزرگ تولیدی که امکان تعطیلی نیز ندارند، هزینه‌ها به طور قابل توجهی افزایش یافته است. همچنین ارائه خدمات یا تجهیزات مراقبتی نظیر ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی‌کننده نیز در سازمان‌های بزرگ هزینه قابل توجه‌ای خواهد داشت.

پوشش هزینه‌های درمان یا اعمال برخی تغییرات در نرخ‌های بیمه در شرایط فعلی از دیگر هزینه‎‌هایی است که کسب‌وکارها در حال حاضر با آن مواجه می‌شوند.

در حال حاضر برخی سازمان‌ها که نیاز به ارائه خدمات حضوری دارند و امکان تعطیلی یا دورکاری ندارند جهت کاهش نگرانی‌های پرسنل خود در کنار رعایت نکات حفاظتی و ارائه تجهیزات خود مراقبتی نظیر دستکش، ماسک و ژل‌های ضدعفونی این امکان را فراهم کرده‌اند که کارمندان به طور منظم تست‌های تشخیص کرونا را انجام دهند تا در صورت بروز مشکل در همان ابتدای کار اقدامات درمانی صورت پذیرد.

همچنین تعرفه‌های خود را با شرکت‌های بیمه یا بیمه تکمیلی نیز جهت افزایش حداکثر پوشش خدمات افزایش داده‌اند تا بخشی از نگرانی‌های پرسنل را کاهش دهند. این موضوعات اگرچه در بخش حمایت از سرمایه‌های انسانی موثر است اما از منظر کسب‌وکار سبب افزایش هزینه‌های سازمان و به تبع، افزایش بهای تمام شده خدمات یا محصولات می‌شود.

در نظرسنجی که شرکت Mercer LLC از بیش از ۳۰۰ شرکت در ۳۷ کشور دنیا برگزار کرده است از شرکت‌ها در خصوص ارائه خدمات و تجهیزات نظافتی و مراقبتی پرسیده شده است. تقریبا 70 درصد شرکت‌ها تهیه ژل‌ها و مواد ضدعفونی را مهمترین کار در خصوص محافظت از کارکنان خود در محیط کار دانسته‌اند. در برخی از شرکت‌ها در کنار این امور ساده خدمات گران‌تر و خاص‌تری نظیر خدمات مشاوره روانشناسی برای کارکنان خود فراهم کرده‌اند.

کاهش تقاضا

در شرایط فعلی تقاضا نیز جهت خرید کالا و خدمات در بسیاری از حوزه ها کاهش می‌یابد. شرکت VISA که خدمات کارت‌های خرید و اعتباری را به مشتریان خود ارائه می‌دهد در گزارش اخیر خود اعلام کرده است در آمریکا استفاده‌ از کارت‌های VISA به نسبت مدت مشابه سال قبل ۴ درصد کاهش یافته است و این آمار برای مشتریان جهانی بیش از ۱۶ درصد بوده است (لینک).

افزایش بیکاری یا ترس از تعلیق سبب خواهد شد تا افراد در هزینه‌های زندگی خود محافظه‌کارانه تصمیم‌گیری کنند و بخش‌هایی از هزینه‌های زندگی خود را حذف کنند. این مسئله خود سبب تشدید رکود می‌شود. 

نظرسنجی شرکت مکنزی در خصوص نوع مصرف نشان می‌دهد بیشترین کاهش مصرف با ۸۰ درصد در بخش رستوران بوده است. پس از آن خدمات تور،مسافرتی و اقامتی نیز با کاهش ۷۰ درصدی تقاضا مواجه شده است.

چالش بازاریابی

در کنار کاهش تقاضا در شرایط فعلی کانال‌های بازاریابی شرکت‌ها نیز محدود شده است و این هم یکی از مواردی است که تحت تاثیر کرونا بر کسب و کارها ایجاد شده است. به عنوان مثال استفاده از بیلبورد‌های تبلیغات شهری به دلیل عدم تردد افراد در خیابان‌ها کارایی خود را از دست داده است.

تشویق به خریدهای فروشگاهی از طریق کانال‌های تلویزیون یا رادیو هم چندان کارایی ندارد. تمامی نمایشگاه‌ها و یا همایش‌های بزرگ داخلی و بین‌المللی که فرصت بزرگی برای بازاریابی‌های B2B بوده است در حال حاضر تعطیل شده است.

لذا بخش بازاریابی و فروش در حال حاضر دو مشکل را همزمان پیدا کرده است. کاهش تقاضا و محدودیت در کانال‌های بازاریابی و فروش. این موضوع حتی محدود به کانال‌های آفلاین نیست و در حوزه دیجیتال نیز تاثیرات زیادی داشته است. Neil Patel تحلیلگر بازاریابی دیجیتال در گزارشی کاهش رشد ترافیک جستجو را در بسیاری از بخش‌ها نشان داده است. 

تغییر در اهداف و برنامه های شرکت

شرایط حاضر یکی از سخت‌ترین بحران‌هایی است که طی چند دهه گذشته تجربه شده است. شاخص بورس FTSE به عنوان یک سنجه جهانی سنجش بورس‌های عمده دنیا در دوره کرونا یکی از بزرگ‌ترین کاهش‌های خود را طی چند دهه گذشته تجربه کرده است.

مطالعات Bain & Company نشان می‌دهد تاثیر کرونا به اقتصاد چین ۳-۴ برابر ویروس سارس است که سابقا این کشور تجربه کرده بود. گزارش اخیر موسسه اعتبار سنجی Fitch از وضعیت چین حاکی از کاهش ۴ درصدی اقتصاد این کشور است که این میزان بیشترین میزان بعد از تغییرات گسترده فرهنگی و اقتصادی در این کشور است.

در بیش از ۱۰۰ کشور دنیا محدودیت‌های تردد و حمل و نقل اعمال شده که این مسئله در بازارهای زیادی تاثیر منفی گذشته است. صنایع گردشگری و حمل نقل بیشتری تاثیر منفی را طی این مدت تجربه کرده‌اند.

سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در گزارش ابتدایی خود در ابتدای سال ۲۰۲۰ رشد اقتصاد جهان را ۲.۹٪ پیش بینی کرده ولی در گزارش اخیر کاهش حداقل ۰.۵٪ در اقتصاد جهانی را قطعی می‌داند. به نظر می رسد این گزارش به نسبت گزارشاتی نظیر گزارش JP Morgan که کاهش ۱.۵٪ اقتصاد جهانی را پیش بینی کرده اند خوشبینانه باشد. 

همه این موارد حاکی از آن است که تقریبا بسیاری از شرکت ها لازم است در اهداف و برنامه خود برای سال آتی ‍‍‍ تجدید نظر کنند. این موضوع از دیگر اثرات کرونا بر کسب و کارها است. 

واکنش مناسب به این شرایط چیست؟

همچنان‌که گفته شده ما در موج اول قرنطینه کرونا هستیم و احتمالا موج‌های دیگری از این شرایط در راه خواهد بود. آزمایش‌های متعددی در خصوص واکنش‌ها، داروها و روش‌های بهینه‌تر فاصله گذاری در دنیا در حال تست و بررسی هستند ولی بر روی هیچ کدام از این موارد نمی‌توان در کوتاه مدت (سه ماه آینده) یا میان مدت (۶ تا ۱۲ ماه آتی) برنامه‌ریزی کرد. 

لازم است هر کسب و کار به درستی بداند در هر یک از بخش‌های هشتگانه فوق الذکر چه آسیب‌هایی به کسب و کار او وارد خواهد شد و نحوه پاسخ‌دهی به آن چطور می‌تواند باشد. به طور خلاصه انجام موارد زیر حداقل اموری است که لازم است هر کسب و کار در شرایط فعلی انجام دهد. بهترین راه کار در شرایط فعلی داشتن تهیه حداقل سه سناریو (واقع‌بینانه، بدبینانه و خوش‌بینانه) و اثرات هر یک از آنها به اجزای کسب و کار شما است. در کنار آن، نکات زیر می‌تواند برای برنامه‌ریزی بهتر کسب‌وکار به شما کمک کند. 

محافظت از نیروی انسانی:

به روز بودن اطلاعات و روش‌های مراقبت و حفاظت در سطح فردی و سازمانی بسیار حائز اهمیت است. بررسی روند‌های شیوع، مرگ و میر و رعایت دستورالعمل‌های وزارت بهداشت، سازمان بهداشت جهانی (WHO) یا مرکز جلوگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا (CDC) می‌تواند مفید باشد. 

ایجاد رابطه دوسویه با پرسنل در شرایط فعلی بسیار حیاتی است. در شرایط فعلی افراد در کنار نگرانی های سلامتی و مراقبتی دغدغه‌های شرایط کلان اقتصادی و تاثیر آن در زندگی خود را نیز دارند. این موضوعات در کنار استرس‌های روزمره کار می‌تواند به شدت به بهره‌وری آنها آسیب رساند. لازم است ارتباطات دوسویه جهت درک سطح و میزان نگرانی پرسنل در سازمان تشدید شود.

الگوبرداری و بررسی نسخه‌های موفق چه در سطح استراتژی‌های کسب و کار و چه در سطح استراتژی‌های منابع انسانی ضروری است. همچنان که اشاره شد از بسیاری از جهات این اولین بحرانی است که انسان مدرن تجربه می‌کند و همفکری و الگوبرداری از نسخه‌های موفق می تواند موثر باشد.

تشکیل تیم‌های واکنش فوری:

سعی کنید در حوزه‌های منابع انسانی، مدیریت مالی، زنجیره تامین، بازاریابی و فروش تیم‌های کوچک و کارا طراحی کنید تا با رصد نمونه‌های موفق، سناریوسازی کرده و برای شرایط فعلی کسب‌و‌کارتان و نحوه واکنش‌ها برنامه‌ریزی کنند.

با توجه به ابهام بالای شرایط بهتر است برای هر تیم اهداف کوتاه مدتی با بازه‌های ۲ تا ۷ روز تعیین کنید. بازه‌های چنین کوتاه تنها حالت‌های شرایط بحرانی است. همچنین اگر شرکت‌های پروژه محور یا تولیدی (مبتنی بر پیشرفت کار) هستید خروجی شش هفته‌ای خود را دقیقا تعریف کنید. آن خروجی را چنان‌که گفته شد به برنامه‌های کوتاه مدت چند روزه شکسته و در تیم‌های مربوطه تقسیم کنید.

مدیریت مالی:

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در شرایط فعلی مدیریت نقدینگی است. از میزان درآمد و هزینه‌های خود یک مدل مالی داشته باشید و متناسب با سناریوها شرایط هر کدام را بسنجید. اگر خروجی‌های مدل مالی (نسبت‌های مالی) مناسب نیست بررسی کنید چه تغییراتی در سازمان می‌تواند شرایط را بهبود دهد. در شرایط فعلی مدیریت نقدینگی از مدیریت هزینه‌ها و حتی درآمدها اولویت بیشتری دارد چرا که مشخص نیست زمان بحران چقدر طولانی خواهد بود و از دست دادن نقدینگی فعلی ممکن است در ماه‌های آتی شما را با مشکل مواجه کند.

مدیریت زنجیره تامین:

برای شرایط فعلی برنامه‌های کوتاه مدتی از مدیریت زنجیره تامین داشته باشید. دقت کنید چه اشکالاتی به روش موقت فعلی وارد است و سعی کنید در میان مدت و درازمدت اقداماتی را برنامه‌ریزی کنید که این مشکلات از بین برود. اگر شرایط مالی مناسبی دارید الگوهای خرید یا تلفیق با همکارانتان در زنجیره تامین الگوهای قابل بررسی هستند. این اقدام می‌تواند هر دو طرف را برنده کند.

مدیریت مشتریان:

در شرایط فعلی با مشتریان خود صادق‌تر از همیشه باشید. سعی کنید شرایط را به خوبی توضیح دهید و همچین از اقدامات خود جهت مدیریت بهتر محصولات و خدمات با آنها صحبت کنید. مشتریان خود را دسته‌بندی کنید و متناسب با هر بخش پاره‌ای از اقدامات را در دستور کار خود قرار دهید. 

مطمئنا اینها تنها بخشی از تاثیر کرونا بر کسب و کارها است. باید دید روند ادامه این شیوع همه‌گیر به کجا می‌رسد.